રતન ટાટાના નશ્વર દેહને ટાવર ઓફ સાયલન્સમાં મૂકવામાં આવશે કે પછી ઇલેક્ટ્રિક સ્મશાન ગૃહમાં કરવામાં આવશે અંતિમ સંસ્કાર ? જાણો શું છે આ ટાવર ઓફ સાયલન્સ ?
દિગ્ગજ ઉદ્યોગપતિ રતન ટાટાનું 86 વર્ષની વયે નિધન થયું છે. રતન ટાટાએ મુંબઈની બ્રીચ કેન્ડી હોસ્પિટલમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા. રતન ટાટાના અંતિમ સંસ્કાર પારસી વિધિ મુજબ કરવામાં આવશે. વાસ્તવમાં પારસી લોકોના રિવાજો હિંદુઓના અગ્નિસંસ્કારના રિવાજો અને મુસ્લિમોના દફન રિવાજોથી ખૂબ જ અલગ છે. પારસી લોકો માને છે કે, માનવ શરીર કુદરત દ્વારા આપવામાં આવેલી ભેટ છે, આવી સ્થિતિમાં મૃત્યુ પછી તેને પ્રકૃતિમાં પાછું આપવું પડે છે. સમગ્ર વિશ્વમાં પારસીઓ આવી જ રીતે મૃતદેહોના અંતિમ સંસ્કાર કરે છે. વિગતો મુજબ મૃતદેહોને ટાવર ઓફ સાયલન્સમાં રાખવામાં આવે છે.
- Advertisement -
શું છે આ ટાવર ઓફ સાયલન્સ ?
ટાવર ઓફ સાયલન્સ એક એવી જગ્યા છે જ્યાં પારસી લોકો મૃત્યુ પામ્યા પછી તેમના પ્રિયજનોના મૃતદેહને પ્રકૃતિના ખોળામાં છોડી દે છે. આ પ્રથા પારસી સમુદાયમાં પ્રાચીન સમયથી ચાલી આવે છે. તેને દખ્મા પણ કહે છે. પારસી સમુદાયના લોકોના મૃતદેહોને ‘ટાવર ઓફ સાયલન્સ’ પર મૂકવાની પરંપરા છે જ્યાં ગીધ આ મૃતદેહો ખાય છે. આને ‘આકાશ દફન’ પણ કહેવાય છે. જોકે નવી પેઢીના પારસીઓ હવે આવા અંતિમ સંસ્કાર પર વધુ ભાર આપતા નથી. પારસીઓએ બનાવેલા ઇલેક્ટ્રિકસ્મશાનગૃહમાં રતન ટાટાના અંતિમ સંસ્કાર પણ કરી શકાય છે.
શા માટે પારસીઓ મૃતદેહોને બાળતા નથી કે દાટી શકતા નથી?
- Advertisement -
પારસીઓ મૃતદેહને બાળવા-દાટવા કે ફેંકવાને બદલે ગીધને ખાવા માટે ટાવર ઓફ સાયલન્સમાં છોડી દે છે. જ્યારે ગીધ મૃતદેહોનું માંસ ખાઈ જાય ત્યારે બાકીના હાડકાંને ખાડામાં નાખીને દાટી દેવામાં આવે છે. અંતિમ સંસ્કારની આ પરંપરાને દોખ્મેનાશિની અથવા દખ્મા કહેવામાં આવે છે. પારસી ધર્મમાં મૃતદેહને સળગાવવા અથવા દફનાવવાથી પ્રકૃતિને પ્રદૂષિત માનવામાં આવે છે. પારસી ધર્મમાં પૃથ્વી, પાણી અને અગ્નિને ખૂબ જ પવિત્ર માનવામાં આવે છે. આથી આ ત્રણેયને મૃતદેહો સોંપવામાં આવતા નથી.
શું છે આ અરંધ ?
પારસી સમુદાયમાં, મૃત્યુ પછી પણ કોઈપણ જીવના કામમાં આવે તે પુણ્ય માનવામાં આવે છે. પારસી લોકો માને છે કે,. સ્મશાન અને જમીનમાં દફન કરવાથી પૃથ્વીના ત્રણ મૂળભૂત તત્વો – માટી, પાણી અને અગ્નિ પ્રદૂષિત થાય છે. પારસી સમુદાયમાં મૃત શરીરને અપવિત્ર માનવામાં આવે છે. ટાવર ઓફ સાયલન્સમાં મૃતદેહને રાખ્યા બાદ ચાર દિવસ સુધી મૃતકની આત્માની શાંતિ માટે પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે જેને અરંધ કહેવામાં આવે છે.
તો શું હવે આ કારણે અંતિમ સંસ્કારમાં ફેરફાર ?
ગીધની ઘટતી જતી વસ્તીને કારણે પારસી સમુદાયે પણ મૃતદેહોના અગ્નિસંસ્કારની પદ્ધતિઓ બદલવી પડી છે. ટાટા સન્સના ભૂતપૂર્વ ચેરમેન સાયરસ મિસ્ત્રીના માર્ગ અકસ્માતમાં મૃત્યુ થયા પછી પારસીઓ દ્વારા બનાવવામાં આવેલા ઇલેક્ટ્રિક સ્મશાનમાં તેમના અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યા હતા. અકસ્માતમાં જીવ ગુમાવનાર જહાંગીર પંડોલના મૃતદેહને દક્ષિણ મુંબઈના ડુંગરવાડીના ‘ટાવર ઓફ સાયલન્સ’માં મુકવામાં આવ્યો હતો કારણ કે તેના પરિવારે અંતિમ સંસ્કાર માટે પરંપરાગત રીત-રિવાજોને પ્રાધાન્ય આપ્યું હતું. 2015 થી પારસી સમુદાયમાં અંતિમ સંસ્કારની પદ્ધતિમાં પરિવર્તન આવ્યું છે.
ગીધની વસ્તી 4 કરોડથી ઘટીને 19 હજાર થઈ
એક રિપોર્ટ અનુસાર 1980ના દાયકામાં દેશમાં ગીધની વસ્તી 4 કરોડ હતી જે 2017 સુધીમાં ઘટીને માત્ર 19,000 રહી ગઈ. આ કારણે પારસી સમુદાયમાં અંતિમ સંસ્કારની પદ્ધતિ બદલાઈ ગઈ છે. સરકારે રાષ્ટ્રીય ગીધ સંરક્ષણ કાર્ય યોજના 2020-25 દ્વારા ગીધની વસ્તીમાં થતા ઘટાડાને રોકવા માટે એક પહેલ શરૂ કરી છે, જેમાં થોડી સફળતા મળી છે. ગીધની વસ્તીમાં ઘટાડો થવાનું કારણ બળતરા વિરોધી દવા ‘ડાઇક્લોફેનાક’ના ઉપયોગને આભારી છે જે સારવાર દરમિયાન પશુઓને ખવડાવવામાં આવે છે. આવા ઢોરોના મૃત્યુ પછી જ્યારે ગીધ તેમને ખાઈ ગયા ત્યારે તેઓ પણ મરવા લાગ્યા જેના કારણે ગીધની વસ્તીને અસર થઈ. આ દવા 2006માં પ્રતિબંધિત કરવામાં આવી હતી. ગીધ અમુક કલાકોમાં શરીરમાંથી માંસ સાફ કરે છે, જ્યારે કાગડા અને ગરુડ બહુ ઓછું માંસ ખાઈ શકતા હોય છે, જેના કારણે ઘણા મૃતદેહોને સડતા મહિનાઓ લાગે છે અને તેમાંથી દુર્ગંધ આવે છે.
ઈરાનમાં દમનથી ભાગીને ભારત આવ્યા હતા પારસીઓ
પારસી સમુદાયના લોકોની સંખ્યા પણ ઝડપથી ઘટી રહી છે. 2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ દેશમાં માત્ર 57,264 પારસી હતા. સરકારના લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયે ‘જિયો પારસી’ પહેલ શરૂ કરવા સહિત સમુદાયની વસ્તીમાં થતા ઘટાડાને રોકવા માટે ઘણા પગલાં લીધાં છે. અંતિમ સંસ્કારની આ પરંપરા પારસી ધર્મમાં લગભગ 3 હજાર વર્ષથી ચાલી આવે છે. પારસી લોકો ઈરાનમાં વિકસ્યા હતા, પરંતુ 1000 વર્ષ પહેલા ઈરાનમાં થયેલા અત્યાચારને કારણે તેઓ ભારતના પશ્ચિમ કિનારા તરફ ભાગી ગયા હતા. ત્યાં તેઓ ગુજરાત અને મુંબઈ જેવા વિસ્તારોમાં સ્થાયી થયા. તેને એક જ્યોત મળી જે દક્ષિણ ગુજરાતના ઉદવાડા ખાતેના અગ્નિ મંદિરમાં હજુ પણ બળતી હોવાનું કહેવાય છે.
પારસી કોણ છે-તેઓ શું માને છે?
પારસીઓ મૂળ ઈરાનના પર્સિયન ઝોરોસ્ટ્રિયનોના વંશજ છે અને તેઓ મુસ્લિમો દ્વારા ધાર્મિક જુલમથી બચવા ભારતમાં આવ્યા હતા. તે સમયે ઈરાનમાં તલવારોના જોરે ઝડપી ધર્માંતરણ કરવામાં આવી રહ્યું હતું. પારસી શબ્દ ફારસી ભાષામાંથી લેવામાં આવ્યો છે. પારસી ધર્મને જરથુસ્ત્ર ધર્મ પણ કહેવામાં આવે છે. તેની સ્થાપના પ્રબોધક જરથુસ્ત્ર દ્વારા કરવામાં આવી હતી. જરથુસ્ત્રએ શીખવ્યું કે માત્ર એક જ ભગવાન છે અહુરા મઝદા. અહુરા એટલે ભગવાન અને મઝદા એટલે જ્ઞાની. પારસી ધર્મ એ વિશ્વના સૌથી જૂના એકેશ્વરવાદી ધર્મોમાંનો એક છે. પારસીઓ ભારત અને પાકિસ્તાનમાં વંશીય લઘુમતી છે. ભારતમાં પારસીઓની વસ્તી લગભગ 60,000 છે. પારસીઓ મુખ્યત્વે મુંબઈ અને મુંબઈની ઉત્તરે આવેલા કેટલાક નગરો અને ગામડાઓમાં રહે છે. કરાચી (પાકિસ્તાન) અને બેંગલુરુ (કર્ણાટક)માં પણ પારસી લોકો રહે છે. પારસી ધર્મના અનુયાયીઓ અહુરા મઝદાને સર્વોચ્ચ દેવતા માને છે. પારસી ધર્મના અનુયાયીઓ યજતા તરીકે ઓળખાતા ઓછા દેવતાઓમાં પણ માને છે.
ત્રણ હજાર વર્ષ જૂની પરંપરા
પારસી સમુદાયની આ અંતિમ સંસ્કારની પરંપરા આશેર 3 હજાર વર્ષ જૂની છે. જેમાં પાર્થિવ દેહને દખ્મા અર્થાત ટાવર ઓફ સાયલન્સ પર શુધ્ધ કર્યા બાદ છોડી દેવામાં આવે છે. જ્યાં સમડી-ગીધ જેવા માંસાહારી પક્ષીઓ શબને ખાઈ જાય છે. ટાવર ઓફ સાયલન્સ એ પારસીઓનું કબરસ્તાન છે. રતન નવલ ટાટાનો પાર્થિવ દેહ ગુરૂવારે સવારે 10.30 વાગ્યે તેમના નિવાસ સ્થાને એનસીપીએ લોન, નરીમન પોઈન્ટ લાવામાં આવ્યો હતો. જ્યાં દિવંગત આત્માને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરી શકાશે. 3.30 વાગ્યા સુધી તેમના પાર્થિવ દેહના અંતિમ દર્શન કરી શકાશે.