26 સપ્ટેમ્બર 1932ના રોજ અવિભાજિત ભારતના પંજાબ પ્રાંતના નાનકડા ગામ ગાહમાં જન્મેલા ડૉ.મનમોહન સિંહનું વિદ્યાર્થી જીવન પણ અસાધારણ હતુ, ડૉ.મનમોહન સિંહની પ્રતિભા અને સમર્પણ તેમને નમ્ર પૃષ્ઠભૂમિમાંથી વૈશ્વિક સ્તરે પ્રખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી અને રાજકારણી સુધી લઈ ગયા.
ડૉ.મનમોહન સિંહ એ એક એવું નામ છે જે ભારતના આર્થિક અને રાજકીય ઈતિહાસમાં સુવર્ણ અદમ્ય અક્ષરોમાં નોંધાયેલું છે. 26 સપ્ટેમ્બર 1932ના રોજ અવિભાજિત ભારતના પંજાબ પ્રાંતના નાનકડા ગામ ગાહમાં જન્મેલા ડૉ.મનમોહન સિંહનું વિદ્યાર્થી જીવન પણ અસાધારણ હતું. ડૉ.મનમોહન સિંહની પ્રતિભા અને સમર્પણ તેમને નમ્ર પૃષ્ઠભૂમિમાંથી વૈશ્વિક સ્તરે પ્રખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી અને રાજકારણી સુધી લઈ ગયા.
- Advertisement -
પંજાબથી વિદેશ-અદ્ભુત વિદ્યાર્થી જીવન
ડૉ.મનમોહન સિંહનું શિક્ષણ પંજાબથી શરૂ થયું હતું. તેમણે 1948માં પંજાબ યુનિવર્સિટી સેમી-મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરી. આ પછી તેમણે 1952માં પંજાબ યુનિવર્સિટીમાંથી અર્થશાસ્ત્રમાં ગ્રેજ્યુએશનની ડિગ્રી અને 1954માં પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએશનની ડિગ્રી મેળવી.
કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીઃ મનમોહન સિંહની અસાધારણ પ્રતિભાએ તેમને કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરવાની તક પણ આપી જ્યાં તેમણે 1957માં ઈકોનોમિક ટ્રિપોસમાં પ્રથમ વર્ગની ડિગ્રી મેળવી.
ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીઃ વર્ષ 1962માં તેઓ ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીની નફિલ્ડ કોલેજમાં ગયા જ્યાં તેમણે અર્થશાસ્ત્રમાં ડી.ફીલ કર્યું અને ડીગ્રી મેળવી હતી. તેમના સંશોધનનો વિષય ભારતની વેપાર નીતિઓનું વિવેચનાત્મક મૂલ્યાંકન હતું.
- Advertisement -
શિક્ષકથી લઈને RBI ગવર્નર બનવા સુધીની અદ્ભુત કારકિર્દી
ડૉ.મનમોહન સિંહે પોતાની કારકિર્દી શિક્ષક તરીકે શરૂ કરી હતી. તેમણે પંજાબ યુનિવર્સિટી અને દિલ્હી સ્કૂલ ઓફ ઈકોનોમિક્સમાં ભણાવ્યું. તેમની નિપુણતા ટૂંક સમયમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ અને UNCTAD સચિવાલયમાં કામ કરવા માટે વિસ્તારવામાં આવી. બાદમાં તેઓ જીનીવામાં દક્ષિણ કમિશનના મહાસચિવ બન્યા. ડૉ. સિંહે વાણિજ્ય મંત્રાલયમાં આર્થિક સલાહકાર, નાણાં મંત્રાલયમાં મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર, ભારતીય રિઝર્વ બેંકના ગવર્નર અને આયોજન પંચના ઉપાધ્યક્ષ તરીકે સેવા આપીને ભારતના વહીવટી માળખામાં પણ યોગદાન આપ્યું હતું.
દેશના 14મા વડાપ્રધાન
વર્ષ 2004માં ડૉ.મનમોહન સિંહ ભારતના 14મા વડાપ્રધાન બન્યા. તેમણે બે ટર્મ એટલે કે 10 વર્ષ માટે યુનાઈટેડ પ્રોગ્રેસિવ એલાયન્સ (UPA) સરકારનું નેતૃત્વ કર્યું. આ સિવાય ડૉ.સિંઘની સંસદીય કારકિર્દી દાયકાઓ સુધી ચાલી. 2019માં રાજસ્થાન જતા પહેલા તેમણે રાજ્યસભામાં 5 વખત આસામનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું. તેઓ વિપક્ષના નેતા પણ હતા અને લોકસભાની ચૂંટણી ન લડ્યા હોવા છતાં સંસદીય કાર્યવાહીમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.
દેશને આર્થિક સંકટમાંથી બચાવ્યો
વર્ષ 1991માં ભારતની ગંભીર આર્થિક કટોકટી સમયે ડૉ. સિંહને વડા પ્રધાન પી.વી.નરસિમ્હા રાવની સરકારમાં નાણામંત્રી તરીકે નિયુક્ત થયા અને તેમણે મોટા સુધારાઓ લાગુ કરીને દેશને સંકટમાંથી ઉગાર્યો. વેપાર નીતિઓને ઉદાર બનાવવા, લાઇસન્સ રાજ નાબૂદ કરવા અને નાણાકીય શિસ્તને પ્રોત્સાહન આપવા જેવા સુધારાઓ અમલમાં મૂક્યા. 1991ના ઐતિહાસિક બજેટ ભાષણમાં તેમણે વિક્ટર હ્યુગોના શબ્દો કહ્યા હતા જે આજે પણ પ્રચલિત છે, ‘જેનો વિચારનો સમય આવી ગયો છે તે વિચારને પૃથ્વી પરની કોઈ શક્તિ રોકી શકતી નથી.
ડૉ.મનમોહનની પ્રતિભાને સમગ્ર વિશ્વમાં સન્માન મળ્યું
પૂર્વ પીએમ મનમોહન સિંહને પદ્મ વિભૂષણ, એશિયામની એવોર્ડ ફોર ફાઇનાન્સ મિનિસ્ટર ઓફ ધ યર, યુરોમની એવોર્ડ ફોર ફાઇનાન્સ મિનિસ્ટર ઓફ ધ યર અને જવાહરલાલ નેહરુ જન્મ શતાબ્દી એવોર્ડ જેવા ઘણા પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કારોથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા. કેમ્બ્રિજ અને ઓક્સફોર્ડ જેવી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓએ પણ તેમની સિદ્ધિઓ અને પ્રભાવની માન્યતામાં તેમને માનદ ડોક્ટરેટથી નવાજ્યા.
