સહુથી સુરક્ષિત યાત્રા: પ્લેન યાત્રા..

કાર્તિક મહેતા

તાજેતરમાં ગુજરાતી ભાષાના એક પ્રતિષ્ઠિત મેગેઝિન એવા સફારીનો અંતિમ અંક પ્રગટ થયો. લગભગ ચાલીસ વર્ષથી પ્રગટ થતું આ મેગેઝિન પોતાનામાં યુનિક હતું. કેમકે ભારતમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી કોઈપણ પ્રાદેશિક ભાષામાં આ પ્રકારની સામગ્રી પીરસતું મેગેઝિન એકેય નથી થયું. આ મેગેઝીન બંધ થયું તે ઘટના સામાન્ય નથી. આ આપણી નજર સામે આપણી માતૃભાષાનું તબક્કાવાર મૃત્યુ છે. કોઈપણ ભાષા ત્યારે જ જીવિત રહી શકે જ્યારે એમાં કાઇક સંશોધન, જ્ઞાન , વિજ્ઞાનની વાતો થતી હોય. આપણે ત્યાં એક બહુ મોટી ગેરમાન્યતા પ્રચલિત છે કે ભાષાને જીવાડવા માટે એમાં સાહિત્ય, કવિતા કે નાટકો વગેરે લખાવા જોઈએ.બીજી એવી એક માન્યતા છે (અને સરકારો પણ માનતી આવી છે) કે માતૃભાષામાં શિક્ષણ આપવાથી તે ભાષા અંગ્રેજીના વાવાઝોડા સામે ટકી જશે. આ તદ્દન ગલત વાત છે. ભાષાને શું વળગે ભૂર, રણમાં જીતે તે શૂર” તે કદાચ ગુજરાતીના કવિ અખા એ લખેલ છે. એ વાત અહી શબ્દશ: લાગુ થાય છે. ભાષા એ જ જીવે છે, પાંગરે છે કે જેમાં સંશોધન થાય છે, નવીન ચર્ચાઓ થાય છે, રિસર્ચ પેપર લખાય છે, સંશોધન નિબંધો લખાય છે, પેટન્ટ લેવાય છે.. કેમિસ્ટ્રી, ફિઝિક્સ, ફાર્મસી, એન્જિનિયરિંગ, કમ્પ્યુટર સાયન્સ, … તમે કોઈપણ ક્ષેત્ર જોઈ લો. છેલ્લા બસ્સો વર્ષમાં સહુથી વધુ કામ કઈ ભાષામાં થયું છે?

અંગ્રેજી ભાષામાં. આથી અંગ્રેજીને કમને પણ દરેક પ્રજાએ સ્વીકારવી પડે છે. અંગ્રેજી ભારતની રાજભાષા પણ છે. ભારતની ઉપલી કોર્ટોમાં અંગ્રેજીમાં દલીલ કરવી ફરજિયાત છે. રવીન્દ્રનાથ ઠાકુર કહેતા કે વિશ્વના જ્ઞાનના કપાટ (કબાટ) તમારી સમક્ષ ખોલવા માટેની એકમાત્ર ચાવી અંગ્રેજી છે. હવે તો ચીન પણ પોતાના નાગરિકોને અંગ્રેજીમાં પ્રવીણ કરી રહ્યું છે કેમકે એને પણ ખ્યાલ છે કે અંગ્રેજીમાં ભણ્યા વિના ચાલે એમ નથી. અંગ્રેજીમાં પ્રતિષ્ઠિત સાયંટિફિક જર્નલ પ્રકાશિત થાય છે. ભારત સહિતના દેશો પોતાના સંશોધકોની પેટન્ટ અંગ્રેજીમાં લેવાનો આગ્રહ રાખે છે. અત્યારે જેની ક્રાંતિ વિશ્વને દરવાજે ટકોરા મારી રહી છે તે આર્તિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ ટેકનોલોજીની પ્રાથમિક ભાષા અંગ્રેજી છે. સોફ્ટવેર બનાવવા માટે કોડિંગ ની ભાષા અંગ્રેજી છે. સાહિત્ય અને કલા તરફ જોવા જાવ તો આપણી મહત્તમ ફિલ્મો અંગ્રેજી ફિલ્મોની નબળી નકલ હોય છે, આપણાં ગીતો પણ …. હિન્દી ફિલ્મો વાળા તો અંગ્રેજી ફિલ્મોના પોસ્ટર સુદ્ધાં નકલ કરીને ગુજરાન ચલાવે છે. આવી પરિસ્થિતિ હોય ત્યારે પ્રાદેશિક ભાષાનું શું ગજું કે અંગ્રેજીના તોતિંગ વાવાઝોડા સામે જોઈ પણ શકે?? આથી વિશ્વની તમામ ભાષાઓને ધીરે ધીરે અંગ્રેજી સામે ઊભા રહેવાના ફાંફાં છે અથવા તો થવાના છે. તો હવે કરવું શું?? પ્રથમ તો એ ગેરમાન્યતા અને ગેરસમજણ થી બહાર આવવું પડશે કે સાહિત્યકારો, કવિઓ કે ફિલ્મકારો થકી તમે તમારી ભાષાને બચાવી શકશો. એ શક્ય જ નથી. ભાષાને બચાવવા એમાં વિજ્ઞાન લખાય તે જરૂરી છે. ભાષાને બચાવવા હજારો સાહિત્યકારો કે કવિઓ કે લેખકો નહિ કરી શકે તે કામ વિજ્ઞાન લેખન કરી શકે. એના પાકા ઉદાહરણ જાપાન, રશિયા અને ચીન છે જ્યા લોકોને અંગ્રેજી હજુ પણ આવડતી નથી છતાં એમની ભાષાઓ એ અંગ્રેજી સામે બરાબર ઝીંક ઝીલી છે કેમકે તેઓ પોતાની ભાષામાં વિજ્ઞાન લખે છે, સંશોધન કરે છે, પેટન્ટ નોંધે છે !! બાળકોને ભારતીય ભાષામાં તો જ ભણાવી શકાય જ્યારે તે ભાષામાં કસદાર સંશોધનો અને કલદાર કીર્તિ સમાયેલા હોય. ખાલી ભાષા બચાવવાના પ્રયાસ માટે બાળકોને કોઈ ભાષા તરફ આકર્ષી શકાય નહિ. જે ભાષામાં કોઈ નવીન વાત નથી, ફ્રેશ સંશોધન નથી, વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી નથી તે ભાષા જાણીને બાળકો કરશે શું?? સફારી જેવાં વૈજ્ઞાનિક અભિગમ ધરાવતા મેગેઝિનની જરૂર ભારતની તમામ ભાષાઓને છે, જો ખરેખર ભાષાઓને જીવાડવાની ઈચ્છા હોય તો.