એરોપ્લેન, લાશોના ઢગલા અને ઉત્તરદાયિત્વ

સિદ્ધાર્થ રાઠોડ

પ્રસ્થાન:
આપણે જ્યારેપણ ખોટું બોલીએ છીએ ત્યારે આપણે સત્યના દેવાદાર બની જઈએ છીએ અને વહેલુમોડું તે કર્જ ચૂકતે કરવું જ પડે છે.
– ચેરનોબિલ સિરીઝનો એક સંવાદ

બે દિવસ અગાઉ જ એર ઇંડિયાના પ્લેન ક્રેશ અકસ્માતમાં આપણા ભૂતપૂર્વ સીએમ વિજયભાઇ રૂપાણી સહિત 250 કરતાં પણ વધારે લોકોએ પોતાનો જીવ ગુમાવ્યો. આકહો દેશ અત્યારે એક શોકમાં ગરકાવ છે ત્યારે સોશિયલ મીડિયા પર કીબોર્ડવીરો દુર્ઘટના જાણે કોઈ સેન્સેસશન જગાવનારી આઇટેમ હોય તેમ એરોપ્લેન બાબતે પોતાની માહિતીના અધૂરા ઘડાઓ છલકાવી રહ્યા છે. આવા સમયમાં ઇન્વેસ્ટીગેટિવ જર્નાલિઝમ શેને કહેવા; દસ્તાવેજી સર્જન કેવું હોય; સાવ ઓછા રનટાઈમમાં અતિશય માહિતીપ્રદ પણ ચોટદાર; સાવ શુષ્ક નહીં અને લાગણીઓના નામે ચરી ખાવાની નેમ પણ ન હોય એવું સર્જન કેવીરીતે થાય આ બધા પ્રશ્ર્નોના જવાબ આપનારી એક ડોક્યુડ્રામા ફિલ્મ ધ્યાનમાં આવી. તેના વિશે વાત કરતા પહેલા તેના કેન્દ્રમાં જે છે એ ઘટનાઓની આછેરી ઝલક:
ઘટના 1
29 ઓકટોબર, 2018 ના રોજ ઇન્ડોનેશિયાની લાયન એરલાઇન્સની ફ્લાઇટ 610નું ટેનજેરાનથી પંગકલ પીનાંગ જતું બોઈંગ 737 મેક્સ 8 પ્લેન ઉડાન ભરે છે અને ટેકઓફ કર્યાની 13 મિનિટની અંદર જ જાવા ટાપુના સમુદ્રની અંદર ક્રેશ થાય છે. 181 પેસેન્જર અને 8 ક્રૂ મેમ્બર્સ સાથે જાનહાનિનો કૂલ આંક પહોંચે છે 189 સુધી. આટઆટલું થયા પછી પણ બોઈંગ કંપનીના ગેંડાને શરમાવે એવી જાડી ચામડીના માલિકો પોતાના હવાઈજહાજની ગુણવત્તા પર વિચારવાને બદલે તેના પર મુસ્તાક રહીને લાયન એરલાઇન્સ અને પાઈલોટોનો જ વાંક કાઢતા રહે છે. (ઋઢઈં: આ જહાજમાં મુખ્ય પાઈલોટ એવા ભારતીય મૂળના ભવ્ય સુનેજા હતા.) અધમતા અને લાલચના મિશ્રણ જેવા તેના ઉચ્ચ અધિકારીઓ બોઈંગ 737 મેક્સ મોડેલને કામચલાઉ ધોરણે આરામ આપવાની વાતને નનૈયો ભણે છે.
ઘટના 2
10 માર્ચ, 2019 ના રોજ પેલી હતભાગી હવાઈ દુર્ઘટનાના માત્ર પાંચ મહિના બાદ જ આફ્રિકન દેશ ઈથીઓપિયાની ઈથીઓપીયન એરલાઇન્સની ફ્લાઇટ 302નું ત્યાંના એડિસ એબાબાથી નૈરોબી જતું તે જ મોડલ બોઈંગ 737 મેક્સ 8 આ વખતે તો ટેકઓફ કર્યાની માત્ર 6 મિનિટમાં જ ધરાશાયી થઈ જાય છે અને પોતાની સાથે 149 પેસેન્જર અને 8 ક્રૂ મેમ્બર સહિત કૂલ 157 લોકોના જીવ લઈ જાય છે. પહેલેથી જ ભભૂકેલો લોકજુવાળ હવે પોતાના ચરમ પર પહોંચે છે અને તે બોઇંગના 737 મેક્સ 8 મોડેલ પર પ્રતિબંધ મૂકવાની વાતો જોર પકડે છે.
ઘટના 3
13 માર્ચ, 2019ના રોજ તત્કાલીન (અને વર્તમાન પણ) અમેરિકન પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ બોઈંગ 737 મેક્સ 8 મોડેલને ગ્રાઉન્ડેડ કરવાની એટલે કે તેમની ઉડાન પર પ્રતિબંધ મૂકવાની જાહેરાત કરે છે. જોકે, ત્યાં સુધીમાં બોઈંગ કંપનીની આબરૂનું સારુએવું ધોવાણ થઈ ગયું હોય છે. અને ‘ઈંર શિ’ંત ઇજ્ઞશક્ષલ, ઈં ફળ લજ્ઞશક્ષલ.’ એવુ તેમનું પબ્લિક સ્લોગન બદલાઈને ‘ઈંર શિ’ંત ઇજ્ઞશક્ષલ, ઈં ફશક્ષ’િં લજ્ઞશક્ષલ.’ બની ગયેલું હોય છે.
અંતે આ બધુ થયું કેવીરીતે? પ્લેનમાં ખરાબી હતી કે પાઈલોટની તાલીમમાં? બોઇંગના તે મોડલમાં રહેલી એક પ્રણાલી ખઈઅનો તે દુર્ઘટનામાં શું ભાગ હતો? આ બધા સવાલોના જવાબ મેળવવા માટે એક ફિલ્મ જોવી રહી.
ઉપરોક્ત ત્રણેય ઘટનાઓને સાંકળીને દિગ્દર્શક રોરી કેનેડી, લેખક માર્ક બેઈલી અને કેવન મેકઅલેસ્ટરે એક 2022માં નેટફલિકસ માટે એક અફલાતૂન અને આંખો ઉઘાડનારી ડોક્યુડ્રામા ફિલ્મ બનાવી: ઉજ્ઞૂક્ષરફહહ: ઝવય ઈફતય અલફશક્ષતિં ઇજ્ઞશક્ષલ. ખાલી દોઢ કલાકનો રનટાઈમ ધરાવતી આ ફિલ્મ કોર્પોરેટ કલ્ચરમાં માનવતાના ભોગે પણ ચાલતી હરીફાઈ, કાર્યસ્થળે પ્રવર્તતા ઝેરીલા વાતાવરણ, બેદરકારી અને પછી તેને પોતાની ખોખલી પ્રતિષ્ઠાને બચાવવા માટે ઢાંકવા માટે કરતા અધમકક્ષાના આયાસો આ બધા પાસાને સુપેરે ઉજાગર કરે છે. ઉપરથી સુપરપાવર દેખાતા પણ અંદરથી ભ્રષ્ટાચારથી ખદબદતા અમેરિકાની પણ ઘેરી બાજુ તેમ જીવ મળે છે. આકહી ફિલ્મ જોઈને અંતે એક જ પ્રશ્ર્ન થાય છે કે કદાચ પીડિતોને ન્યાય મળી જય, ગુનેગારો સળિયા ગણવા પણ માંડે પણ પણ પણ જે લોકોએ પોતાના જીવ ગુમાવ્યા તે અને તેમના સ્વજનોની વ્યથાનું શું?!
પૂર્ણાહુતિ:
કાયદાઑ કરોળિયાના એવા જાળાઑ જેવા છે કે જેમાંથી મોટી માખીઓ આરામથી છટકી જાય છે પણ નાની માખીઓ કાયમને માટે ફંસાઈ જાય છે.
– બાલ્ઝાક