ભાઈબીજનું ધાર્મિક મહત્ત્વ ઘણું હોય છે. આ તહેવારને યમ દ્વિતિયા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, કારણ કે યમરાજ અને તેમની બહેન યમુનાજી સાથે જોડાયેલી પૌરાણિક કથાને લીધે મહત્ત્વ વધી જાય છે.
ભાઇબીજ તહેવારને હિન્દુ ધર્મમાં ભાઈ અને બહેન વચ્ચેના પ્રેમ અને વિશ્વાસનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. આ તહેવાર દર વર્ષે કારતક માસની બીજની તિથિએ ઉજવવામાં આવે છે. દિવાળીના બે દિવસ પછી ઉજવવામાં આવતો આ તહેવાર ભાઈઓ અને બહેનો વચ્ચે પ્રેમ, રક્ષણ અને શુભેચ્છાનું પ્રતીક છે. આ દિવસે બહેનો તેમના ભાઈના કપાળ પર તિલક લગાવે છે અને તેમના લાંબા આયુષ્ય અને સુખ-સમૃદ્ધિની કામના કરે છે. ભાઈ પણ તેની બહેનને ભેટ આપે છે અને તેની રક્ષા કરવાનું વચન આપે છે.
- Advertisement -
ભાઈબીજનું મહત્ત્વ
આ વર્ષે ભાઈબીજનો તહેવાર 3 નવેમ્બર 2024ના રોજ ઉજવવામાં આવશે. એવું માનવામાં આવે છે કે જે ભાઈ આ દિવસે તિલક કરે છે તેને અકાળ મૃત્યુનો ભય રહેતો નથી. આ સાથે જો કોઈ ભાઈ પોતાની બહેનના ઘરે જઈને ભોજન કરે તો તેનું આયુષ્ય અને સુખ-સમૃદ્ધિ વધે છે. આ દિવસે ભગવાન ચિત્રગુપ્તની પણ પૂજા કરવામાં આવે છે. આમ, ભાઈબીજનો તહેવાર પ્રેમ, આશીર્વાદ અને પરિવાર સાથે જોડાયેલા રહેવાનો ખાસ પ્રસંગ છે. ભાઈબીજ કૌટુંબિક સંબંધોને મજબૂત બનાવે છે, ભાઈ-બહેનના સંબંધોના મહત્ત્વ અને ભાઈ-બહેન વચ્ચેના રક્ષણાત્મક બંધનનું સન્માન કરે છે. ભાઈબીજનું ધાર્મિક મહત્ત્વ પણ ઘણું હોય છે. આ તહેવારને યમ દ્વિતિયા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, કારણ કે યમરાજ અને તેમની બહેન યમુનાજી સાથે જોડાયેલી પૌરાણિક કથાને લીધે મહત્ત્વ વધી જાય છે.
ભાઈબીજ શા માટે ઉજવવામાં આવે છે?
- Advertisement -
ભાઈબીજનો ઈતિહાસ અને મૂળ વિશે વિવિધ દંતકથાઓ અને પૌરાણિક કથાઓમાં લખવામાં આવ્યું છે. ભાઈબીજ સાથે જોડાયેલી એક લોકપ્રિય પૌરાણિક કથા ભગવાન કૃષ્ણ અને તેમની બહેન સુભદ્રા સાથે જોડાયેલી છે. ભગવાન કૃષ્ણ રાક્ષસ નરકાસુરને પરાજિત કર્યા પછી, તેમની બહેન સુભદ્રાને મળવા ગયા, જેમણે તેમનું આરતીથી સ્વાગત કર્યું, તેમના કપાળ પર તિલક લગાવ્યું અને તેમને મીઠાઈ ખવડાવી. બદલામાં, કૃષ્ણએ તેમને આશીર્વાદ આપ્યા અને તેમની રક્ષા કરવાનું વચન આપ્યું. આ ઘટનાએ ભાઈબીજના તહેવારનો પાયો નાખ્યો. તો ભાઈબીજની ઉજવણી પાછળની બીજી એક પૌરાણિક કથા છે, જે મૃત્યુના દેવ, યમ અને યમુના સાથે જોડાયેલી છે.
ભાઈબીજની કથા
પૌરાણિક અનુસાર, સૂર્યદેવની પત્નીનું નામ છાયા હતું. તેમને એક પુત્ર યમરાજ અને પુત્રી યમુના હતી. યમરાજ પોતાની બહેન યમુનાને ખૂબ પ્રેમ કરતા હતા. યમુનાએ વારંવાર યમરાજને તેના ઘરે આવવા કહ્યું, પરંતુ વધુ પડતા કામના ભારને કારણે તેઓ તેમની બહેનને મળવા જઈ શકતા ન હતા. એક દિવસ યમુનાએ યમરાજ પાસેથી વચન લીધું કે તેઓ કારતક માસની દ્વિતિયા તિથિએ તેમના ઘરે આવશે. પરંતુ યમરાજને યમુનાના ઘરે જવામાં થોડો સંકોચ થવા લાગ્યો, કારણ કે યમ લોકોના જીવ લે છે, તેથી કોઈ તેમને તેમના ઘરે બોલાવતું નથી.
પરંતુ તેમણે તેમની બહેનને આપેલા વચનને કારણે તેઓ યમુનાના ઘરે જાય છે. યમુના પોતાના ભાઈ યમને જોઈને ખૂબ જ ખુશ થાય છે અને તેમનું આતિથ્ય સત્કાર કરે છે. યમુના તેમના ભાઈ માટે ઘણી વાનગીઓ પણ બનાવે છે. પોતાની બહેનની સેવા ભાવના જોઈને યમરાજ ખૂબ જ ખુશ થયા અને તેમને યમુના પાસેથી વરદાન માંગવા કહ્યું.
યમુનાએ તેમની પાસેથી વચન લીધું કે તેઓ દર વર્ષે આ તિથિ એટલે કે કારતક માસની દ્વિતિયાના દિવસે તેમના ઘરે ભોજન માટે આવશે. યમરાજે પણ તથાસ્તુ કહ્યું અને તેમને ઘણી ભેટ આપી. યમ તેમની બહેનના સ્નેહથી એટલા પ્રસન્ન થયા કે તેમણે જાહેર કર્યું કે આ દિવસે જે પણ ભાઈને તેમની બહેન તિલક કરશે, તે લાંબુ આયુષ્ય અને સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત કરશે. તેથી જ આ દિવસને ‘યમ દ્વિતિયા’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસથી ભાઈબીજની પરંપરા શરૂ થઈ હતી. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે જે પણ ભાઈ આ દિવસે યમુના નદીમાં સ્નાન કરીને પોતાની બહેનનું આતિથ્ય સ્વીકારે છે અને બહેન પાસેથી તિલક કરાવે છે, તેને યમનો ભય નથી રહેતો. જો ભાઈઓ અને બહેનો આ દિવસે પવિત્ર યમુના નદીમાં સ્નાન કરે છે, તો તેઓને લાંબા આયુષ્ય પ્રાપ્ત થાય છે.
