ભારતીય સેના દ્વારા દુશ્મનને ધૂળ ચટાડી હતી: 1 સપ્ટેમ્બર, 1965ના રોજ યુદ્ધનો ત્રીજો તબક્કો શરૂ કર્યો હતો

પાકિસ્તાને ભારતીય સેનાને ત્રણ તબક્કામાં જવાબ આપવા માટે સંપૂર્ણ તૈયારી કરી 1 સપ્ટેમ્બરે યુદ્ધનો ત્રીજો તબક્કો શરૂ કર્યો હતો.

1 સપ્ટેમ્બર 1965ના રોજ પાકિસ્તાની સેનાએ ઓપરેશન ગ્રાન્ડ સ્લેમ શરૂ કરીને પરિસ્થિતિને જટિલ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. પાકિસ્તાની સેના ઈચ્છતી હતી કે આ મિશન દ્વારા તે અખનૂર બ્રિજ પર કબજો કરી લે અને છમ્બ વિસ્તારમાં ભારતીય સેનાને હરાવીને જમ્મુ પહોંચે. 1962માં જ્યારે ભારત અને ચીન વચ્ચે યુદ્ધ થયું ત્યારે તેમણે પાકિસ્તાનને એક ઈચ્છા પૂરી કરવાની હિંમત આપી હતી. પાકિસ્તાનને લાગ્યું કે, હવે તે કાશ્મીર હાંસલ કરી શકશે. અમેરિકાની મદદ બાદ પાકિસ્તાને ઉચ્ચ ભાવના સાથે વિચાર્યું કે ભારત પર હુમલો કરીને કાશ્મીર તેની પાસેથી મેળવી લેવું જોઈએ. પરંતુ આ થઈ શક્યું નહીં. ઓગસ્ટ 1965માં ભારતનું પાકિસ્તાન સાથેનું યુદ્ધ આ વધુ પડતા આત્મવિશ્વાસની વિચારસરણીનું પરિણામ હતું. 1 સપ્ટેમ્બર, 1965 એ તારીખ હતી જ્યારે પાકિસ્તાનને સમજાયું કે તેણે ખોટા સમયે ખોટો નિર્ણય લીધો છે.

પાકિસ્તાને ભારતીય સેનાને ત્રણ તબક્કામાં જવાબ આપવા માટે સંપૂર્ણ તૈયારી કરી લીધી હતી. 1 સપ્ટેમ્બરે તેમણે આ યુદ્ધનો ત્રીજો તબક્કો શરૂ કર્યો, પરંતુ ભારતીય સેના દ્વારા દુશ્મનને ધૂળ ચાટવાની ફરજ પડી. સ્થિતિ એવી બની કે લાહોર પણ ભારતીય સેના દ્વારા કબજે કરવાનો ભય હતો. 1 સપ્ટેમ્બર 1965ના રોજ, પાકિસ્તાની સેનાએ ઓપરેશન ગ્રાન્ડ સ્લેમ શરૂ કરીને પરિસ્થિતિને જટિલ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. પાકિસ્તાની સેના ઈચ્છતી હતી કે આ મિશન દ્વારા તે અખનૂર બ્રિજ પર કબજો કરી લે અને છમ્બ વિસ્તારમાં ભારતીય સેનાને હરાવીને જમ્મુ પહોંચે. સવારે 3.45 વાગ્યે પાકિસ્તાને હુમલો શરૂ કર્યો. ભારતીય સેનાની 191 બ્રિગેડને તે વિસ્તારમાં સુરક્ષાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. પરંતુ આ બ્રિગેડ ત્રણ બાજુથી પાકિસ્તાનના હુમલાનો સામનો કરવામાં નિષ્ફળ રહી હતી. પાકિસ્તાનને આનો ફાયદો મળવા લાગ્યો અને 5 સપ્ટેમ્બર સુધીમાં સ્થિતિ ઘણી નાજુક બની ગઈ. ત્યારપછી ભારતે લાહોર, સિયાલકોટ અને રાજસ્થાન સેક્ટરમાં પાકિસ્તાન પર હુમલો કરવાની યોજના બનાવી. આ યોજનાએ પાકિસ્તાનનું સપનું ચકનાચૂર કરી દીધું.

લાહોરમાં ભારતીય સેનાના ત્રણ વિભાગો પર હુમલો થયો. પાકિસ્તાન પર હુમલાની શ્રેણી ઉત્તરમાં પઠાણકોટથી દક્ષિણમાં સુરતગઢ સુધી ચાલુ રહી. 6 સપ્ટેમ્બર 1965ના રોજ સવારે 4 વાગ્યે, ભારતીય સેનાની XI કોર્પ્સે પાકિસ્તાનના ઘણા વિસ્તારો કબજે કર્યા અને તેને હુમલાના અંત સુધી લઈ ગયા. સેનાએ પહેલીવાર એલઓસી પાર કરીને લાહોર અને સિયાલકોટ પર હુમલો કર્યો. આ સાથે ભારતે સત્તાવાર રીતે યુદ્ધની શરૂઆત કરી. સપ્ટેમ્બર 1965માં લાહોર લગભગ ભારતના કબજામાં હતું. પાકિસ્તાન પોતાનું શહેર ગુમાવવાની આરે આવી ગયું હતું. પરંતુ 23 સપ્ટેમ્બર 1965ના રોજ સંયુક્ત રાષ્ટ્રે હસ્તક્ષેપ કર્યો અને ત્યારબાદ ભારતે યુદ્ધવિરામની જાહેરાત કરી. આ યુદ્ધ પછી ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે તાશ્કંદ કરાર પર હસ્તાક્ષર થયા હતા.

મહત્વનું છે કે, 1965ના યુદ્ધમાં પાકિસ્તાને કાશ્મીરના ઉરી અને પુંછ જેવા વિસ્તારો પર પોતાના નિયંત્રણનો દાવો કર્યો હતો. બીજી તરફ ભારતે પીઓકેની અંદર 8 કિમી અંદર ઘૂસીને હાજી પીર પાસનો કબજો મેળવી લીધો હતો. આજે પણ પાકિસ્તાન માનતું નથી કે 57 વર્ષ પહેલા થયેલા આ યુદ્ધમાં તેને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના આ યુદ્ધનો શિલાન્યાસ સંભવતઃ 1947માં આઝાદી સમયે તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો.

કાશ્મીર વિવાદ ઉપરાંત ગુજરાતમાં કચ્છના રણની સીમા પણ તે સમયે વિવાદિત હતી. પાકિસ્તાન સેનાએ જાન્યુઆરી 1965થી આ સરહદ પર પેટ્રોલિંગ શરૂ કરી દીધું હતું. આ પછી બંને દેશો વચ્ચે એપ્રિલ 1965થી પોસ્ટને લઈને એક પછી એક વિવાદ શરૂ થયો. બંને દેશો વચ્ચેના આ વિવાદને ઉકેલવામાં તત્કાલિન બ્રિટિશ પીએમ હેરોલ્ડ વિલ્સને મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી. આ વિવાદનો અંત લાવવા માટે ટ્રિબ્યુનલની રચના કરવામાં આવી હતી. આ વિવાદ વર્ષ 68માં ઉકેલાઈ ગયો હતો અને બંને દેશો પહેલેથી જ યુદ્ધમાં હતા.