ઉપાય વડે સિદ્ધ થાય તેવું કામ ઉપાયપૂર્વક કરવા છતાં પણ સિદ્ધ થાય નહીં, તો બુદ્ધિમાન મનુષ્યે તે માટે ખેદ કરવો નહીં

An intelligent person should not grieve if any project does not succeed inspite of the application of fair and proper means

કથામૃત:

ર13મી સદીની આ સત્ય ઘટના છે. સ્કોટલેન્ડના સમ્રાટ રોબર્ટ ધ બ્રુશ બાહોશ યોદ્ધા હતા. એક વખત ઇંગ્લેન્ડના સમ્રાટે સ્કોટલેન્ડ પર ચડાઈ કરી. હિંમત હાર્યા વગર રોબર્ટ ધ બ્રુશે ઇંગ્લેન્ડની વિશાળ સેનાનો મુકાબલો કર્યો. સૈન્યબળ ઓછું હોવાથી યુદ્ધમાં લાંબો સમય ટકી શક્યા નહીં અને જીવ બચાવવા જંગલમાં છુપાઇ ગયા. થોડા સમય પછી જંગલમાંથી બહાર આવીને રોબર્ટ ધ બ્રુશે ઇંગ્લેન્ડના સૈન્ય સાથે ફરીથી યુદ્ધ કર્યું પણ સ્કોટલેન્ડને ઇંગ્લેન્ડના કબજામાંથી મુક્ત કરાવવામાં એ નિષ્ફળ રહ્યા આથી ફરીથી જંગલમાં આવીને છુપાઇ ગયા. આવું એક વખત નહીં પરંતુ છ વખત બન્યું. હવે સમ્રાટ હિંમત હારી ગયા હતા. જંગલમાં એક ગુફામાં બેઠા બેઠા વિચારી રહ્યા હતા કે, ‘ઇંગ્લેન્ડની આ વિરાટ સેનાને હરાવવી શક્ય નથી. માટે હાર સ્વીકારી લેવી.’ બરાબર એ જ વખતે એનું ધ્યાન એક કરોળિયા પર ગયું જે જાળું બનાવી રહ્યો હતો. સમ્રાટ એકાગ્રતાથી એને જોવા લાગ્યા. માંડ માંડ જાળું બનવા આવે ત્યાં લાળ તૂટી જાય અને કરોળિયાની બધી જ મહેનત પાણીમાં જાય.

કરોળિયો ફરીથી પુરી હિંમત સાથે પોતાનું કામ શરૂ કરે અને છેલ્લી ઘડીએ જાળું તૂટી પડે. આવું 7 વખત બન્યું એટલે સમ્રાટના મનમાં એક વિચારે ઝબકારો દીધો કે, જો કરોળિયો હિંમત ન હારતો હોય તો હું શા માટે મારા હથિયાર હેઠા મૂકી દઉં છું? એણે ફરીથી પોતાના માણસોને ભેગા કર્યાં. યોગ્ય આયોજન કર્યું. માણસોને તાલીમ આપી અને પછી ઇંગ્લેન્ડ સાથે યુદ્ધ કર્યું. આ વખતે ઇંગ્લેન્ડે પીછેહઠ કરવી પડી અને રોબર્ટ ધ બ્રુશે ફરીથી સ્કોટલેન્ડ પોતાના કબજામાં લઈ લીધું. એ જીવ્યા ત્યાં સુધી સ્કોટલેન્ડના સમ્રાટ તરીકે સત્તા ભોગવતા હતા.

બોધામૃત

કોઈ કાર્યની શરૂઆત કરીએ અને પુરતા પ્રયાસો પછી પણ જો સફળતા ન મળે તો પીછેહઠ કરવાને બદલે રોબર્ટ ધ બ્રુશના જીવનની આ ઘટનાને યાદ કરવી. આદરેલા કામને અધૂરું મૂકવાને બદલે પ્રયાસો ચાલુ જ રાખવા કારણ કે હરિવંશરાય બચ્ચન કહે છે તેમ, ‘કોશિશ કરને વાલોકી કભી હાર નહીં હોતી…’