એલોપથી ચિકિત્સા પદ્ધતિમાં અનેક દેશની પરંપરાગત દવાઓના ઉપયોગને પોતાના નામે કરવામાં આવ્યા છે
આધુનિક સર્જરીના મૂળ આપણાં ભારતીય મહામાનવ સુશ્રુતે નાખ્યાં છે!
આમ તો એલોપથીને આધુનિક ચિકિત્સા વિજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે પરંતુ હકીકત એ છે કે તે પદ્ધતિમાં ઉપયોગમાં લેવાતાં અનેકાનેક ઔષધો અને સારવાર પ્રક્રિયા હજજારો વર્ષ પ્રાચીન છે અને તે દેશવિદેશની એવી ચિકિત્સા પદ્ધતિઓમાંથી ઉઠાવવામાં આવી છે જેને એલોપથી સાથે સ્નાન સૂતકનો સંબંધ પણ ના રહ્યો છે.
હા, આ કહેવાતા મોડર્ન મેડિકલ સાયન્સે અનેક દવાઓ કંઈ કેટલાયે દેશની અલગ અલગ પરંપરાગત ચિકિત્સા પદ્ધતિઓમાથી ઉઠાવી છે!
દુનિયાભરના કરોડો લોકો આજે પણ જે એલોપેથીક દવાઓનો સહારો લે છે તેનો ઇતિહાસ સદીઓ સદીઓ પુરાણો છે અને વાસ્તવમાં તે મૂળભૂત રીતે એલોપથીના સંશોધનો અને આવિધકરોની નીપજ નથી. આ વાતની બહુ ઓછાં લોકોને જાણ હોય છે. અન્ય પથીના લોકો એલોપથીની દવાઓનો ઉપયોગ કરે તે બાબતે તેઓ ભારે ઉહાપોહ મચાવતા હોય છે પરંતુ આ જગતને તેઓ ક્યારેય એ પતો ચલવા દેતા નથી કે તેમણે બીજાનું શું શું પડાવ્યું છે. તો ચાલો આજે એવી કેટલીક દવાઓનો પરિચય મેળવીએ જે મૂળભૂત રીતે તેમનું સંશોધન નથી પણ તેઓ તેનો બિન્ધાસ્ત ઉપયોગ જરૂર કરે છે.
ઔષધોમાં સહુ પ્રથમ નામ એસ્પીરીનનું આવે છે
આધુનિક ચિકિત્સા વિજ્ઞાન દ્વારા સહથી વધુ ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું જો કોઈ ઔષધ હોય તો તે એસ્પીરીન છે. કોણ નથી જાણતું આ વાત? જોકે બહુ જૂજ લોકોને ખબર હશે કે એસ્પીરીન પાસે પોતાનો હજજારો વર્ષનો ઈતિહાસ છે.
વિલો વૃક્ષની છાલ માનવ ઇતિહાસમાં સૌથી પ્રાચીન ઔષધીય ઉપાયોમાંની એક છે. તેના આધુનિક સ્વરૂપમાં આપણે તેને એસ્પિરિન કહીએ છીએ.
3,500 થી વધુ વર્ષો પહેલા પ્રાચીન સુમેરિયન અને ઇજિપ્તવાસીઓ પીડામાં રાહત માટે પરંપરાગત દવા તરીકે વિલોની છાલનો ઉપયોગ કરતા હતા. ત્યાર બાદ સદીઓ પછી ગ્રીસમાં હિપ્પોક્રેટ્સ અને પ્રાચીન રોમમાં પ્લિની ધ એલ્ડર દ્વારા તેના ફાયદાઓ બાબતે વિસ્તૃત વર્ણન આપી તેના ઉપયોગ માટે ભલામણ કરવામાં આવી હતી. 1800ના દાયકાના મધ્યભાગ સુધી વૈજ્ઞાનિકોએ વિલોની છાલને ઔષધીય સંયોજન સેલિસીનમાં શુદ્ધ કરી ન હતી અને 20મી સદીના વળાંક સુધી તે ન હતું કે બેયરના વૈજ્ઞાનિકોએ સેલિસીનને એસિટિલસાલિસિલિક એસિડમાં ફેરવ્યું, જેને તેઓ એસ્પિરિન (અજાયબીની દવા જે અજાયબીઓનું કામ કરે છે) તરીકે ઓળખાવતા હતા. આજે, એસ્પિરિન કદાચ વિશ્વમાં સૌથી વધુ ઉપયોગમાં લેવાતી દવા છે.
તે દર વર્ષે 700થી 1,000 ક્લિનિકલ અભ્યાસોનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, જેમાં એનાલજેસિક અને એન્ટિપ્રાયરેટિક તરીકે તેના પરંપરાગત ઉપયોગો સિવાયના કાર્યક્રમો છે. તે હવે ગૌણ હાર્ટ એટેક અને સ્ટ્રોકને રોકવા માટે સૂચવવામાં આવ્યું છે, અને અમુક પ્રકારના કેન્સરના જોખમને ઘટાડવાનું વચન દર્શાવે છે.
સ્યુચરિંગનો ઇતિહાસ
હજારો વર્ષ પાછળ જઈએ તો સોયના ઉપયોગના પ્રમાણ છેક આદિ યુગમાં પણ મળે છે. પરંતુ, શસ્ત્રક્રિયામાં તેના ઉપયોગના પ્રમાણ પ્રાચીન ઇજિપ્તમાં ઈસુના 3000 વર્ષ પહેલાંની આસપાસ છે. સૌથી જૂની જાણીતી સોય ઇજિપ્તની મમીમાં છે જેનો સમય 3300 વર્ષ પહેલાંનો છે. આપણાં પ્રાચીન ભારતીય ચિકિત્સક સુશ્રુતે પોતાના લખાણોમાં ઈસુના 500 વર્ષ પૂર્વે સોયનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. તેમના લખાણોમાં મળમાર્ગના રોગો માટે શસ્ત્રક્રિયા અને તે માટેના સાધનોનું પણ સચિત્ર વર્ણન છે. તેમાં ટાંકા લેવાની રીત અને તે માટેના સાધન સામગ્રીની પણ પર્યાપ્ત વિગતો છે. આવા સાધનોમાં ત્રિકોણાકાર, ગોળાકાર, વક્ર અને સીધી સોયનો સમાવેશ થતો હતો અને સીવની સામગ્રી શણ, શણ, છાલના ફાઇબર અને વાળમાંથી તૈયાર કરવામાં આવતી હતી.
રોમન ચિકિત્સક ગેલેન-જેઓ યોદ્ધાઓની શસ્ત્રક્રિયા માટે કાપવામાં આવેલા શરીરના ભાગને પુન: સીવવા બાબતે પોતાની કાબેલિયત માટે જાણીતા હતા તેઓ 2જી સદીમાં આંતરડાના ટાંકાનું વર્ણન કરનારા સૌપ્રથમ હતા, જોકે તેમણે રેશમમાંથી બનેલા ટાંકાનો ઉપયોગ કરવાની પણ હિમાયત કરી હતી. ઇસ્વી સન 1000માં પર્શિયાના એવિસેનાએ ડુક્કરના બરછટ વાળનો ઉપયોગ કરી ટાંકા લેવા માટે પ્રથમ મોનોફિલામેન્ટ દોરાની શોધ કરી હતી. ફિલિપ સિંગ ફિઝિક (“અમેરિકન સર્જરીના પિતા”) એ સમયના રેશમ અને શણના સ્યુચર્સને બદલવા માટે કેટગટમાંથી બનેલા શોષક સીવનો રજૂ કર્યા ત્યારે સર્જરી ક્ષેત્રે ક્રાંતિના મંડાણ થયા હતા. આ બધું આધુનિક ચિકિત્સા વિજ્ઞાનની ઔપચારિક શરૂઆત પહેલા પરંપરાગત ચિકિત્સા પદ્ધતિઓના ભાગ રૂપે થયું છે જે તમામ ઉપલબ્ધિઓ સમય જતાં એલોપથીએ પોતાના નામે સિફતાથી ચડાવી દીધી હતી. ત્યાર બાદ 1870ની આસપાસ જોસેફ લિસ્ટરે એન્ટિસેપ્ટિક સ્યુચર (કાર્બોલિક એસિડના દ્રાવણમાં પલાળેલા કેટગટ)ની શોધ કરી હતી. હાલમાં પણ રેશમ અને આંતરડામાંથી બનાવવામાં આવેલા વિશિષ્ટ દોરાનો ટાંકા લેવામાં ઉપયોગ થાય તો છે જ પણ હવે નાયલોન, પોલીપ્રોપીલિન અને પોલિમર જેવી માનવસર્જિત સામગ્રીનો ઉપયોગ વધુ થાય છે.
મોતિયાની શસ્ત્રક્રિયા
જો તમે એમ માનતા હો કે આંખની શસ્ત્ર ક્રિયા કરવાની બહાદુરી અશુનિક સમયના તબીબોએ બતાવી છે તો તમે ધૂળ ખાઓ છો. વાસ્તવમાં ઈસુની કેટલી યે સદી પહેલા આપણાં મહાન ભારત દેશના મહામાનવ સુશ્રુતે આજે જે ક તરીકે ઓળખાય છે એવી મોતિયાની પ્રમાણભૂત સર્જિકલ પ્રક્રિયાનું દસ્તાવેજીકરણ કર્યું હતું. આમાં મોતિયાને દૂર કરવા માટે આંખમાં તીક્ષ્ણ કે ખાસ પ્રકારે ડિઝાઇન કરવામાં આવેલા સાધનનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો. આશ્ચર્યજનક રીતે 18મી સદીના મધ્યભાગ સુધી તે જ મોતિયાને દૂર કરવાની એકમાત્ર પદ્ધતિ હતી – અને તે આજે પણ વિશ્વના કેટલાક ભાગોમાં પ્રચલિત છે.
આપણી આ સુશ્રુત પદ્ધતિના વિકલ્પ તરીકે ફ્રેન્ચ સર્જન જેક્સ ડેવિલે 1748માં મોતિયાની સર્જરી માટે એક્સ્ટ્રાકેપ્સ્યુલર પદ્ધતિ વિકસાવી હતી. ત્યાર બાદ 20મી સદીની શરૂઆતમાં આઇરિશ ઓપ્થેલ્મિક સર્જન હેનરી સ્મિથે ઇન્ટ્રાકેપ્સ્યુલર ટેકનિકને લોકપ્રિય બનાવી, જેણે લેન્સ કેપ્સ્યુલને જોડાયેલ ઝોન્યુલ્સમાંથી મુક્ત કરી. પરંતુ તે બીજા વિશ્વયુદ્ધ સુધી ન હતું કે નેત્ર ચિકિત્સક હેરોલ્ડ રીડલીએ આંખના કુદરતી લેન્સને કૃત્રિમ સાથે બદલવાની રીતની શોધ કરી. લશ્કરી સર્જન તરીકે ફરજ બજાવતા ડો. રીડલીએ નોંધ્યું કે ફાઇટર પ્લેનમાંથી વિન્ડશિલ્ડ સામગ્રીના ટુકડાઓ જ્યારે દર્દીઓની આંખોમાં આવે ત્યારે અપેક્ષિત રીતે ફોરીન બોડી પ્રતિક્રિયા પેદા કરતા નથી તેથી તેઓએ આ સામગ્રીનો ઉપયોગ કરીને તેઓએ (પોલીમેથાઇલમેથાક્રીલેટ/ગ્લાસ હાઇબ્રિડ) પ્રથમ ઇન્ટ્રાઓક્યુલર લેન્સની શોધ કરી, પરંતુ આ ટેકનિકને યોગ્ય રીતે વ્યહવારૂ બનાવવામાં બીજા ત્રણ કે ચાર દાયકાઓ નીકળી ગયા હતા.
1960ના દાયકાના અંતમાં નેત્ર ચિકિત્સક ચાલ્ર્સ કેલ્મેને ફેકોઈમલ્સિફિકેશન પદ્ધતિ રજૂ કરી. આ એક એવી એક પદ્ધતિ હતી જેમાં સખત મોતિયાને તોડવા માટે અલ્ટ્રાસાઉન્ડ ઊર્જાનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો. આજે, વધુ ચોક્કસ અને સુરક્ષિત શસ્ત્રક્રિયા માટે ફેમટોસેક્ધડ લેસરના ઉપયોગથી આધુનિક મોતિયાની શસ્ત્રક્રિયામાં સુધારા થતા રહે છે.
મોર્ફિન
એલોપથી સારવારમાં જે મોર્ફિનનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે તેનો ઈતિહાસ પણ ખાસ્સો પ્રાચીન છે.તમને એ જાણીને કદાચ આશ્ચર્ય થશે કે અફીણનું એક્ટિવ ઇન્ગ્રેડીઅન્ટ ળજ્ઞિાવશક્ષય મેળવવા માટે જે પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે એ આઠ હજાર વર્ષ જૂની છે.
મેસોપોટેમિયામાં મળી આવેલા 8200 વર્ષ જૂના આરોગ્ય સાહિત્યમાં અફીણના ઔષધીય ગુણધર્મોનો ઉલ્લેખ છે, તેને ઉલ્લેખ “આનંદનો છોડ” તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. પ્રાચીન ઇજિપ્શિયન ગ્રીક, રોમન, ભારતીય અને ચાઇનીઝ તબીબી ગ્રંથો ખસખસના છોડના ઔષધીય ઉપયોગનો ઉલ્લેખ કરે છે. પુનરુજ્જીવનમાં, સ્વિસ રસાયણશાસ્ત્રી પેરાસેલસસ અને અંગ્રેજ ચિકિત્સક થોમસ સિડેનહામે અફીણના ટિંકચર બનાવ્યા હતા, તેઓ દરેકને લૌડેનમ કહે છે.
1804માં જર્મન એપોથેકરી ફ્રેડરિક સેર્ટર્નર અફીણમાંથી સક્રિય નશીલા ઘટકને અલગ કરનાર પ્રથમ વ્યક્તિ હતા. તેણે સ્વપ્નના ગ્રીક દેવતા મોર્ફિયસના નામ પરથી આ પદાર્થને “મોર્ફિયમ” કહ્યો. આ પદાર્થ અફીણ કરતાં છ ગણો વધુ પાવરફુલ હોય છે. સેર્ટર્નર પોતે તેનો વ્યસની બની ગયો હતો. ત્યાર બાદ ફ્રેન્ચ રસાયણશાસ્ત્રી જે.એલ. ગે-લુસાકે તેનું નામ બદલીને “મોર્ફિન” રાખ્યું.)
- Advertisement -