ભારતના પૂર્વ વડાપ્રધાન અને કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા મનમોહન સિંહનું આજે 92 વર્ષની વયે દિલ્હી AIIMSમાં નિધન થયું છે. મીડિયા અહેવાલ મુજબ, કાલે સાંજે તેમને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થતાં દિલ્હીની AIIMSમાં ઇમરજન્સી વિભાગમાં દાખલ કરાયા હતા. જ્યાં તેમણે અંતિમ શ્વાસ લીધા. તેમના નિધનથી સમગ્ર દેશમાં શોકની લાગણી પ્રસરી છે.
મનમોહન સિંહ ભારતના પૂર્વ વડાપ્રધાન તેમજ દિગ્ગજ અર્થશાસ્ત્રી અને રાજનેતા હતા. તેમનું જન્મ 26 સપ્ટેમ્બર 1932ના રોજ પશ્ચિમ પંજાબ (હાલમાં પાકિસ્તાનનું પંજાબ) માં થયું હતું. તેઓ વર્ષ 2004થી 2014 સુધી ભારતના વડાપ્રધાન હતા. તેમને ભારતના પ્રથમ શીખ વડાપ્રધાન હતા અને તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારતીય અર્થવ્યવસ્થામાં થયેલા મોટા ફેરફારોને કારણે તેમને સમગ્ર વિશ્વમાં યાદ કરવામાં આવે છે.
- Advertisement -
પ્રારંભિક જીવન અને શિક્ષણ
મનમોહન સિંહે પંજાબ યુનિવર્સિટીમાંથી તેમનું શિક્ષણ શરૂ કર્યું, જ્યાં તેમણે અનુક્રમે 1952 અર્થશાસ્ત્રમાં બેચલર ઑફ આર્ટસ અને 1954માં માસ્ટર ઑફ આર્ટ્સની ડિગ્રી મેળવી. અહીંથી તેઓ કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં આવ્યા અને 1957માં અર્થશાસ્ત્રમાં ફર્સ્ટ ક્લાસ ઓનર્સ ડિગ્રી અને 1962માં ઓક્સફર્ડની નફિલ્ડ કૉલેજમાંથી ડી.ફિલની ડિગ્રી મેળવી. તેમની શરૂઆતની કારકિર્દીમાં પંજાબ યુનિવર્સિટી, દિલ્હી સ્કૂલ ઓફ ઈકોનોમિકસ અને યુએન કોન્ફરન્સ ઓન ટ્રેડ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ (UNCTAD)માં અધ્યાપક તરીકેનો સમાવેશ થાય છે.
અંગત જીવન
- Advertisement -
મનમોહન સિંહે ગુરશરણ કૌર સાથે લગ્ન કર્યા હતા અને તેમને ત્રણ પુત્રીઓ છે. તેઓ સ્વભાવે ખૂબ જ નમ્ર હતા અને શાસન પ્રત્યે તેમનો અભિગમ વિદ્વાન જેવો હતો. તેમણે પદ છોડ્યું હોવા છતાં, સિંહ ભારતીય રાજકારણમાં એક પ્રભાવશાળી વ્યક્તિ હતા. તેમનો વારસો ભારતને રાજ્ય-નિયંત્રિત અર્થતંત્રમાંથી દૂર બજાર-લક્ષી અભિગમ તરફ લઈ જવાની તેમની ભૂમિકા દ્વારા ચિહ્નિત થયેલ છે. તેમના સુધારાએ ભારતને માત્ર આર્થિક પતનથી બચાવ્યું જ નહીં પરંતુ ટકાઉ વિકાસ અને વૈશ્વિક એકીકરણમાં વધારો કરવાનો પાયો નાખ્યો. તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન વિકસિત ઉદ્યોગસાહસિક સંસ્કૃતિએ વધતા મધ્યમ વર્ગ અને વધેલા ઉપભોક્તાવાદ સાથે ગતિશીલ અર્થતંત્રને જન્મ આપ્યો છે.
રાજકીય કારકિર્દી
તેમની રાજકીય કારકિર્દી 1971માં વાણિજ્ય મંત્રાલયમાં આર્થિક સલાહકાર તરીકે શરૂ થઈ હતી. ટૂંક સમયમાં તેઓ નાણા મંત્રાલયમાં મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર અને સચિવ જેવા મહત્વના હોદ્દા પર પહોંચી ગયા. વર્ષ 1991થી 1996 દરમિયાન જ્યારે અર્થવ્યવસ્થા આપત્તિજનક સ્થિતિમાં હતી ત્યારે નાણા મંત્રી તરીકે તેમની નાણાકીય નીતિઓએ ભારતીય અર્થતંત્રમાં પરિવર્તન લાવી દીધું. ત્યારે તેમણે અર્થતંત્રને ઉદાર બનાવવા, રૂપિયાનું અવમૂલ્યન કરવા, કરવેરાના બોજને ઘટાડવા અને ભારતમાં વિદેશી રોકાણને પ્રોત્સાહિત કરવા જેવા મોટા સુધારા કર્યા હતા.
2004માં વડાપ્રધાન બન્યા
વર્ષ 2004માં, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ સંસદીય ચૂંટણી જીતી અને સોનિયા ગાંધીએ સિંહને વડા પ્રધાન તરીકે નિયુક્ત કર્યા. તેમની સરકારે તે સમયે સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિ અને ગરીબી નાબૂદી જેવી મોટી સિદ્ધિઓ હાંસલ કરી હતી અને આર્થિક તેજી જાળવી રાખી હતી, તેમના પાંચ વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારતના અર્થતંત્રમાં સરેરાશ 7.7% આર્થિક વૃદ્ધિ થઇ હતી. સિંહ 2009 માં ફરી દેશના વડાપ્રધાન તરીકે ચૂંટાયા હતા, પરંતુ મોંઘવારી અને ભ્રષ્ટાચારના કૌભાંડો જેવી સમસ્યાઓએ તેમના વહીવટની વિશ્વસનીયતાને નુકસાન પહોંચાડ્યું હતું.
સિદ્ધિઓ અને વારસો
મનમોહન સિંહના કાર્યકાળ દરમિયાન લાખો લોકો ગરીબીમાંથી બહાર આવ્યા અને એક નેતા તરીકે તેમની સફળતાને કારણે ભારત એક મોટી વિશ્વ આર્થિક શક્તિ તરીકે ઉભરી આવ્યું હતું. તેમની સરકારના કેટલાક સીમાચિહ્નરૂપ કાયદાઓએ નાગરિકો માટે ખોરાક, શિક્ષણ, કામ અને માહિતીના અધિકારોને સુનિશ્ચિત કર્યા છે. આ બધી સફળતાઓ હોવા છતાં, તેઓ અને તેમની સરકાર પછીના વર્ષોમાં વિવાદોથી ઘેરાયેલા હતા, જેમાં 2G સ્પેક્ટ્રમ ફાળવણી કૌભાંડ અને ભ્રષ્ટાચારના આક્ષેપો ઉપરાંત અન્ય આરોપોનો સમાવેશ થાય છે.
ભારત અને વિદેશમાં અનેક સન્માનો પ્રાપ્ત કર્યા
ડૉ. મનમોહન સિંહને તેમની કારકિર્દી દરમિયાન ઘણા એવોર્ડ અને સન્માન મળ્યા હતા. જેમાં ભારતનો બીજો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર પદ્મ વિભૂષણ (1987) સૌથી અગ્રણી છે. આ ઉપરાંત તેમને ભારતીય વિજ્ઞાન કોંગ્રેસનો જવાહરલાલ નેહરુ જન્મ શતાબ્દી પુરસ્કાર (1995), નાણા મંત્રી માટે એશિયા મની એવોર્ડ (1993 અને 1994), વર્ષના શ્રેષ્ઠ નાણા મંત્રી માટે યુરો મની એવોર્ડ (1993), કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી એડમ સ્મિથ એવોર્ડ (1956) , કેમ્બ્રિજના સેન્ટ જોન્સ કોલેજમાં વિશિષ્ટ પ્રદર્શન માટે રાઈટ એવોર્ડ (1995) પણ મળ્યો. જાપાની નિહોન કેઈઝાઈ શિમ્બુન અને અન્ય દેશો દ્વારા તેમનું સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું. ડો.મનમોહન સિંહને કેમ્બ્રિજ અને ઓક્સફર્ડ અને અન્ય ઘણી યુનિવર્સિટીઓ દ્વારા માનદ પદવીઓ એનાયત કરવામાં આવી હતી.
