રતન ટાટા કહેતાં… જોખમ ન ઉઠાવવું, સૌથી મોટું જોખમ

માતા-પિતા અલગ થયાં, દાદીએ ‘રતન’નો ઉછેર કર્યો

ખાસ-ખબર ન્યૂઝ રાજકોટ

ટાટા સન્સના ચેરમેન રતન ટાટાનું બુધવારે રાત્રે મુંબઈની એક હોસ્પિટલમાં નિધન થયું હતું. તેઓ 86 વર્ષના હતા. બે દિવસ પહેલાં મીડિયામાં તેમની બીમારીના સમાચાર આવ્યા હતા, જો કે તેમણે એક પોસ્ટમાં કહ્યું હતું કે તેઓ ઠીક છે અને ચિંતા કરવાની કોઈ વાત નથી.
28 ડિસેમ્બર 1937ના રોજ નેવલ અને સુનુ ટાટામાં જન્મેલા રતન ટાટા ગ્રુપના સ્થાપક જમશેદજી ટાટાના પ્રપૌત્ર હતા. તેઓ પારસી ધર્મના છે. જ્યારે તેઓ નાના હતા ત્યારે જ તેમનાં માતાપિતા અલગ થઈ ગયાં હતાં અને તેનો ઉછેર તેની દાદીએ કર્યો હતો. 1991માં તેમને ટાટા ગ્રુપના ચેરમેન બનાવવામાં આવ્યા હતા.
રતન ટાટાનાં ચાર વખત લગ્ન થતાં થતાં રહી ગયાં. ટાટા કહે છે કે જ્યારે તેઓ યુ.એસ.માં હતા ત્યારે તેમણે એકવાર લગ્ન કર્યા હોત. પરંતુ, તેમની દાદીએ તેમને અચાનક બોલાવ્યા અને તે જ ક્ષણે ચીન સાથે ભારતનું યુદ્ધ શરૂ થઈ ગયું. તેઓ અહીં અટવાઈ ગયા અને છોકરીના લગ્ન થઈ ગયા.
રતન ટાટા પુસ્તક પ્રેમી હતા. તેમને સફળતાની સ્ટોરીઓ વાંચવાનું પસંદ હતું. એક ઈન્ટરવ્યૂમાં તેમણે કહ્યું હતું કે નિવૃત્તિ બાદ હવે તે પોતાના શોખ માટે સમય ફાળવી રહ્યા છે. ટાટાને નાનપણથી જ બહુ વાતચીત ગમતી નહીં. તેઓ માત્ર મહત્ત્વની વાતો જ કરતા હતા.
તેમને 60-70ના દાયકાનાં ગીતો સાંભળવાનું પસંદ હતું. તે કહેતા હતા કે ‘હું શાસ્ત્રીય સંગીત વગાડી શકું તો મને ખૂબ સંતોષ થશે. મને શોપેન ગમે છે. સિમ્ફની પણ સારું લાગે છે. બીથોવન, ચાઇકોવ્સ્કી પસંદ છે. પરંતુ હું ઈચ્છું છું કે હું જાતે પિયાનો વગાડી શકું.’
કાર વિશે પૂછવામાં આવતા ટાટાએ કહ્યું હતું કે તેમને કારનો ખૂબ જ શોખ છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, ‘મને જૂની અને નવી બંને કારનો શોખ છે. ખાસ કરીને તેમની સ્ટાઇલ અને તેમની મિકેનિઝમ પ્રત્યે ઊંડો રસ છે. તેથી જ હું તેમને ખરીદું છું.’

ટાટા ગ્રુપનાં ઉત્પાદનો સવારથી સાંજ સુધી આપણા જીવનમાં સામેલ છે
ટાટા ગ્રુપની સ્થાપના જમશેદજી ટાટા દ્વારા 1868માં કરવામાં આવી હતી. તે ભારતની સૌથી મોટી મલ્ટિનેશનલ કંપની છે, તેની 30 કંપનીઓ વિશ્ર્વના 100થી વધુ દેશોમાં 10 અલગ-અલગ બિઝનેસમાં કારોબાર કરે છે. ટાટા સન્સની ઇક્વિટી શેર મૂડીનો 66% હિસ્સો તેના ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ પાસે છે, જે શિક્ષણ, આરોગ્ય, કલા અને સંસ્કૃતિ અને આજીવિકા નિર્માણ માટે કામ કરે છે. 2023-24માં ટાટા ગ્રુપની તમામ કંપનીઓની કુલ આવક 13.86 લાખ કરોડ રૂપિયા હતી. તે 10 લાખથી વધુ લોકોને રોજગાર પ્રદાન કરે છે. તેનાં ઉત્પાદનો સવારથી સાંજ સુધી આપણા જીવનમાં સમાવિષ્ટ છે. સવારે ઊઠ્યા પછી ટાટા ચા પીવાથી લઈને ટેલિવિઝન પર ટાટા બિન્જ સર્વિસનો ઉપયોગ કરવા અને ટાટા સ્ટીલમાંથી બનેલી અસંખ્ય પ્રોડક્ટ્સનો ઉપયોગ કરે છે.

21 વર્ષ સુધી ચેરમેન, ટાટા ગ્રુપનો નફો 50 ગણો વધ્યો
1962માં પારિવારિક વ્યવસાયમાં જોડાયા હતા. શરૂઆતમાં તેઓ ટાટા સ્ટીલના શોપ ફ્લોર પર કામ કરતા હતા. આ પછી તેઓ સતત મેનેજમેન્ટ હોદ્દા પર આગળ વધ્યા. 1991માં જે.આર.ડી. ટાટાએ પદ છોડ્યું અને જૂથની કમાન રતન ટાટાને મળી. 2012માં 75 વર્ષના થવા પર, ટાટાએ એક્ઝિક્યુટિવ ફંક્શન્સ છોડી દીધાં. તેમના 21 વર્ષ દરમિયાન ટાટા ગ્રુપના નફામાં 50 ગણો વધારો થયો હતો. આ આવકનો મોટાભાગનો હિસ્સો જગુઆર-લેન્ડરોવર વ્હીકલ અને ટેટલી જેવાં લોકપ્રિય ટાટા ઉત્પાદનોના વિદેશમાં વેચાણમાંથી આવ્યો હતો. ચેરમેન પદ છોડ્યા પછી, તેમણે 44 વર્ષીય સાયરસ મિસ્ત્રીને તેમના ઉત્તરાધિકારી તરીકે નિયુક્ત કર્યા. તેમનો પરિવાર જૂથમાં સૌથી મોટો વ્યક્તિગત શેરધારક હતો. જો કે, પછીનાં કેટલાંક વર્ષોમાં, મિસ્ત્રી અને ટાટા વચ્ચે તણાવ વધ્યો. ઓક્ટોબર 2016માં ચાર વર્ષથી ઓછા સમય બાદ મિસ્ત્રીને રતન ટાટાના સંપૂર્ણ સમર્થન સાથે ટાટાના બોર્ડમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા હતા. ફેબ્રુઆરી 2017માં નવા ઉત્તરાધિકારીનું નામ આપવામાં ન આવે ત્યાં સુધી ટાટાએ ચેરમેન પદે રહ્યા.

COVID-19 મહામારી દરમિયાન 500 કરોડ રૂપિયાનું દાન કર્યું
રતન ટાટા ગ્રુપની પરોપકારી શાખા, ટાટા ટ્રસ્ટમાં ઊંડાણપૂર્વક સંકળાયેલા હતા. ટાટા ગ્રુપની આ શાખા શિક્ષણ, આરોગ્યસેવા અને ગ્રામીણ વિકાસ જેવાં ક્ષેત્રોમાં કામ કરે છે. તેમની સમગ્ર કારકિર્દી દરમિયાન, રતન ટાટાએ સુનિશ્ર્ચિત કર્યું કે ટાટા સન્સના 60-65% ડિવિડન્ડનો ઉપયોગ સખાવતી કાર્યો માટે કરવામાં આવે. રતન ટાટાએ કોવિડ-19 મહામારી સામે લડવા માટે રૂ. 500 કરોડનું દાન આપ્યું હતું. રતન ટાટાએ એક્ઝિક્યુટિવ સેન્ટર સ્થાપવા માટે તેમના અલ્મા મેટર હાર્વર્ડ બિઝનેસ સ્કૂલને 50 મિલિયનનું દાન આપ્યું હતું. તેમના યોગદાનથી તેમને વૈશ્ર્વિક સ્તરે આદર મળ્યું છે, એક પરોપકારી અને સ્વપ્નદૃષ્ટા તરીકે તેમના વારસાને આગળ વધાર્યો છે.

રતન ટાટાનાં કેટલાંક અવિસ્મરણીય વિચારો…

‘તમારે ઝડપથી જવું હોય તો એકલા ચાલો. પણ જો તમારે ઘણું દૂર જવું હોય તો સાથે-સાથે ચાલો..’
‘લોકો તમારા પર જે પથ્થરો ફેંકે છે તેને લઈ લો અને તેનો ઉપયોગ સ્મારક બનાવવા માટે કરો.’
‘હું યોગ્ય નિર્ણય લેવામાં માનતો નથી. હું નિર્ણય લઉં છું અને પછી તેને સાચો સાબિત કરું છું.’
‘ધીરજ અને દૃઢતા સાથે પડકારોનો સામનો કરો કારણ કે તે સફળતાનો આધાર છે.’
‘સૌથી મોટું જોખમ, જોખમ ન ઉઠાવવું છે. ઝડપથી બદલાતી દુનિયામાં, ફક્ત એક જ વ્યૂહરચના છે જે નિષ્ફળ બનાવી શકે છે, અને તે છે જોખમ ન ખેડવું.’