600થી વધારે ખાનગી હોસ્પિટલો આયુષ્માન કાર્ડમાંથી આઉટ

યોજના અંતર્ગત નક્કી કરાયેલા નીચા દરો અને પેમેન્ટમાં થતા વિલંબને કારણે તેમના માટે કામ કરવું મુશ્કેલ

આયુષ્માન ભારત-પ્રધાનમંત્રી જન આરોગ્ય યોજનામાંથી 600 થી વધુ પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલોએ સ્વેચ્છાએ બહાર નીકળવાનો નિર્ણય લીધો છે. પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલોનું કહેવું છે કે યોજના અંતર્ગત નક્કી કરાયેલા નીચા દરો અને પેમેન્ટમાં થતા વિલંબને કારણે તેમના માટે કામ કરવું મુશ્કેલ બની રહ્યું છે.

વર્ષ 2018માં શરૂ થયેલી ભારત સરકારની મહત્વાકાંક્ષી આરોગ્ય યોજના, આયુષ્માન ભારત-પ્રધાનમંત્રી જન આરોગ્ય યોજના (AB-PMJAY) અંગે એક મોટી માહિતી સામે આવી છે. સરકારી આંકડા અનુસાર, આ યોજના શરૂ થયા પછીથી અત્યાર સુધીમાં 600 થી વધુ પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલોએ સ્વેચ્છાએ તેમાંથી બહાર નીકળવાનો નિર્ણય લીધો છે. આ હોસ્પિટલોએ મોડું પેમેન્ટ અને ઓછા રિએમ્બર્સમેન્ટ રેટ જેવા કારણો આપીને યોજનામાંથી પોતાને અલગ કરી દીધા છે.

સૌથી વધુ ગુજરાતની હોસ્પિટલો થઈ યોજનાથી બહાર

આયુષ્માન ભારત યોજનાથી પોતાને અલગ કરનારી પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલોમાં સૌથી વધુ ગુજરાત રાજ્યની હોસ્પિટલો છે. ગુજરાતની 233 હોસ્પિટલોએ યોજનાથી બહાર થવાનો નિર્ણય લીધો. આ પાછો કેરળમાં 146 અને મહારાષ્ટ્રમાં 83 હોસ્પિટલોએ પણ આ પ્રકારનું પગલું ભર્યું છે. સ્વાસ્થ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ રાજ્યમંત્રી પ્રતાપરાવ જાધવ દ્વારા રાજ્યસભામાં શેર કરવામાં આવેલા આંકડાઓ અનુસાર કુલ 609 પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલો અત્યાર સુધીમાં આ યોજનાથી બજાર થઈ ચુકી છે. આ સ્થિતિ એ યોજના માટે ચિંતાનો વિષય બની ગઈ છે, જેનો ઉદ્દેશ દેશના 10 કરોડ પરિવારો કે લગભગ 50 કરોડ લોકોને સ્વાસ્થ્ય સુરક્ષા પૂરી પાડવાનો છે.

પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલની ફરિયાદો

પ્રાઇવેટ હોસ્પિટલોનું કહેવું છે કે યોજના અંતર્ગત નક્કી કરાયેલા નીચા દરો અને પેમેન્ટમાં થતા વિલંબને કારણે તેમના માટે કામ કરવું મુશ્કેલ બની રહ્યું છે. ઘણી હોસ્પિટલોએ દાવો કર્યો છે કે રાજ્ય સરકારો દ્વારા સમયસર ફંડ રિલીઝ ન થવાને કારણે તેમને સમયસર પૈસા મળતા નથી, જેનાથી તેઓ આ યોજનામાં ભાગીદારી ચાલુ રાખવામાં અસમર્થ થઈ રહ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, ફેબ્રુઆરીમાં, ઇન્ડિયન મેડિકલ એસોસિએશન (IMA) ના હરિયાણા એકમ હેઠળની સેંકડો ખાનગી હોસ્પિટલોએ 400 કરોડ રૂપિયાથી વધુની ચુકવણી બાકી હોવાથી આ યોજના હેઠળ સેવાઓ બંધ કરવાની જાહેરાત કરી હતી. આ પછી, પંજાબ અને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ખાનગી હોસ્પિટલો અને નર્સિંગ હોમ્સ એસોસિએશનો દ્વારા પણ આવા જ સસ્પેન્શનની માંગ કરવામાં આવી હતી.

છત્તીસગઢ અને ગુજરાત જેવા રાજ્યોમાં, કેટલાક સારવાર પેકેજો ફક્ત સરકારી હોસ્પિટલો માટે જ અનામત રાખવામાં આવ્યા હોવાને અને સરકારી હોસ્પિટલો તરફથી કોઈ રેફરલ ન મળવાને કારણે પણ ખાનગી હોસ્પિટલો બહાર નીકળી રહી છે. રાજ્યસભામાં એક પ્રશ્નના જવાબમાં, આરોગ્ય રાજ્યમંત્રી પ્રતાપરાવ જાધવે જણાવ્યું કે રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય સત્તામંડળ (NHA) એ હોસ્પિટલો માટે માર્ગદર્શિકા નક્કી કરી છે કે તેઓ આંતર-રાજ્ય હોસ્પિટલો માટે ક્લેમ દાખલ કર્યાના 15 દિવસની અંદર અને રાજ્યની બહાર સ્થિત પોર્ટેબિલિટી હોસ્પિટલો માટે 30 દિવસની અંદર ક્લેમ ચૂકવે.

યોજનાનો ઉદ્દેશ્ય અને વર્તમાન સ્થિતિ

આયુષ્માન ભારત યોજના 23 સપ્ટેમ્બર 2018 ના રોજ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા રાંચી, ઝારખંડમાં શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ યોજના ગરીબ અને નબળા પરિવારોને દર વર્ષે 5 લાખ રૂપિયા સુધીનો મફત આરોગ્ય વીમો પૂરો પાડે છે. આ યોજના શરૂઆતમાં લગભગ 10.74 કરોડ ગરીબ અને સંવેદનશીલ પરિવારોને આવરી લેતી હતી, જે 2011 ની સામાજિક આર્થિક અને જાતિ વસ્તી ગણતરી (SECC) મુજબ ભારતની વસ્તીના સૌથી નીચેના 40 ટકા છે. જાન્યુઆરી 2022 માં લાભાર્થીઓનો આધાર પાછળથી 55.0 કરોડ વ્યક્તિઓ અથવા 12.34 કરોડ પરિવારો સુધી સુધારી દેવામાં આવ્યો. ફક્ત 2024 માં, આ યોજનાનો વિસ્તાર કરીને 37 લાખ આશા અને આંગણવાડી કાર્યકરો અને તેમના પરિવારોને મફત આરોગ્યસંભાળ લાભો માટે આવરી લેવામાં આવ્યા, અને વર્ષના અંતે, સરકારે 70 વર્ષ અને તેથી વધુ ઉંમરના લગભગ 6 કરોડ વરિષ્ઠ નાગરિકોને આવરી લેવાની જાહેરાત કરી. પાછળથી, ઓડિશા અને દિલ્હી PMJAY માં જોડાનારા 34મા અને 35મા રાજ્યો અથવા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો (UT) બન્યા, જેના કારણે આ યોજના હેઠળ 70 લાખથી વધુ પરિવારો ઉમેરાયા.

સરકારનો જવાબ

સરકારનું કહેવું છે કે તે આ સમસ્યાના ઉકેલ માટે પગલાં લઈ રહી છે. હરિયાણામાં આયુષ્માન ભારતના જોઈન્ટ સીઈઓ અંકિતા અધિકારીએ તાજેતરમાં કહ્યું હતું કે ફંડ જારી કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરવામાં આવી છે અને એક અઠવાડિયામાં પરિસ્થિતિને સંભાળી લેવામાં આવશે. આ ઉપરાંત, કેન્દ્ર સરકારે ખાનગી હોસ્પિટલોની ફરિયાદોને ગંભીરતાથી લીધી છે અને પેકેજ દરોની સમીક્ષા કરવા અને પેમેન્ટ પ્રક્રિયા ઝડપી બનાવવાની વાત કરી છે.

આગળના પડકારો

જોકે આ યોજનાથી અત્યાર સુધીમાં કરોડો દર્દીઓને ફાયદો થયો છે અને લગભગ 36 કરોડ લોકોને આયુષ્માન કાર્ડ આપવામાં આવ્યા છે, પરંતુ ખાનગી હોસ્પિટલોને બાકાત રાખવાથી તેના ભવિષ્ય માટે ખતરો ઉભો થઈ શકે છે. નિષ્ણાતો માને છે કે જો પેમેન્ટ પ્રણાલીમાં સુધારો નહીં થાય, તો વધુ હોસ્પિટલો આ યોજનામાંથી બહાર નીકળી શકે છે, જે ગરીબ અને જરૂરિયાતમંદ દર્દીઓને સૌથી વધુ નુકસાન પહોંચાડશે. આયુષ્માન ભારત યોજના અંગે ઉભા થઈ રહેલા આ પ્રશ્નો વચ્ચે, સરકાર સમક્ષ સૌથી મોટો પડકાર એ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે કે ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારી ચાલુ રહે અને ગરીબો સુધી આરોગ્ય સેવાઓની પહોંચ પ્રભાવિત ન થાય. આ યોજના તેના મૂળભૂત ઉદ્દેશ્યને પૂર્ણ કરી શકે તે માટે આ દિશામાં નક્કર પગલાં લેવાની જરૂર છે.