પ્રાણાયામ: અષ્ટાંગ યોગનું મહત્ત્વનું અંગ

આજકાલ યોગાની બોલબાલા છે. ઠેર ઠેર યોગા સેન્ટર્સ પણ ખૂલી ગયાં છે. શરીરની ચુસ્તી અને સાંધાની ફ્લેક્સિબિલિટી માટે આ સારું છે, પરંતુ એમાં માત્ર શરીરને જ કેન્દ્રમાં રાખવામાં આવે છે.

મહર્ષિ પતંજલિ નિર્દેશિત અષ્ટાંગ યોગ એ અત્યારના યોગા કરતાં ભિન્ન અને ગહન છે. એમાં શરીર ઉપરાંત મનને પણ જોડવાની વાત છે. ઉદાહરણ તરીકે અષ્ટાંગ યોગના એક ઘટક પ્રાણાયામની વાત કરીએ.

યોગસાધનાના પ્રવાસીએ નિયમિત પ્રાણાયામ શરૂ કરતાં પહેલાં સતત એક મહિના સુધી દિવસમાં ચાર વાર નાડીશુદ્ધિ કરવી જોઇએ. એ પછી જ પ્રાણાયામની સાધના શરૂ કરી શકાય. પ્રાણાયામ એ માત્ર ફેફસાંની કસરત નથી. સાધકે દરેક ઉચ્છવાસ છોડતી વખતે મનમાં એવું વિચારવું જોઇએ કે એ પોતાની ભીતરનો કચરો તથા દુર્ગુણોનો મેલ બહાર ઠાલવી રહ્યો છે અને શ્ર્વાસ લેતી વખતે એવું વિચારવું જોઇએ કે શુભ વિચારોની સુગંધ એ અંદર લઇ રહ્યો છે. આવું કરવાથી જ પ્રાણાયામ એ માત્ર વ્યાયામ બની રહેવાના બદલે અષ્ટાંગ યોગનું એક મહત્ત્વનું અંગ બની જશે.